کانون قرآنی-فرهنگی ولیعصر(عج)
فعالیت های قرآنی و مذهبی در جمعی صمیمیکانون قرآنی-فرهنگی ولیعصر(عج)
فعالیت های قرآنی و مذهبی در جمعی صمیمیجزوه موسیقی
آنچه می خوانید خلاصه کتاب احکام موسیقی (مطابق با احکام 10 تن از مراجع عظام تقلید) با مقداری تغییر است:
معرفی مختصر کتاب احکام موسیقی: مجموعه پرسشها و پاسخهای دانشجویی دفتر22؛ احکام موسیقی، به ضمیمه رقص و قمار؛ دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. (مطابق با نظرات 10 تن از مراجع: حضرات آیات بهجت، تبریزی، خامنه ای، سیستانی، صافی، فاضل، نوری همدانی، مکارم، وحید خراسانی و امام خمینی ره) به اهتمام: سید مجتبی حسینی؛ دفتر نشر معارف.
موسیقی واژه ای یونانی معادل غنا
الف) اصوات و نغمه های موزون طبیعت و اشیا و حیوانات مثل صدای برگها هنگام باد و آواز پرندگان
ب) آواز خوش حنجره آدمی
ج) صدای آلات موسیقی
تفاوت موسیقی و غنا در فقه:
غنا: آواز حنجره آدمی که در گلو چرخیده (چهچهه) و ایجاد سرور و وجد می کند و متناسب مجالس لهو خوشگذرانی است.
موسیقی: صدای آلات موسیقی (البته در متون دینی به جای واژه موسیقی از واژه های غنا، لهو، ملاهی و مصادیق آلات موسیقی مثل دف، مزمار، معزف (تار)، عود، طبل، تنبور و ... استفاده شده.)
در قرآن و حدیث:
در قرآن تصریحی نسبت به غنا نشده ولی با توجه به احادیث ذیل برخی آیات، حرمت غنا به خوبی اثبات می شود. (آیات 30 حج، 1 لقمان، 72 فرقان، 3 مومنون؛55 قصص که در آنها از کلماتی چون «لهو»، «لغو» و «زور» تفسیر به غنا شده. البته غنا تنها مصداقی از لهو، لغو و زور است و تفسیر به آن محدود نمی شود.)
موسیقی در نگاه شیعه و سنی:
تمام فقهای شیعه: غنا حرام است؛ البته در مصادیق آن اختلاف است.
تفاوت دو فقیه شیعه (فیض کاشانی و محمدباقر سبزواری): یک دسته از آوازها را از اصل غنا استثنا کرده اند و حلال دانسته اند و آن غنا و آوازی است که در قالب اشعار و مراثی مذهبی و یا قرآن و ذکر بوده و از خدا و بهشت یاد شود.
تمامی فرقه های اهل تسنن: اصل غنا به تنهایی حلال است و آنچه از محرمات همراه آن انجام می گیرد، آن را دچار مشکل و حرمت می سازد.
فلسفه حرمت موسیقی (لهوی) و غنا:
1. گرایش به فساد: الغناء رقیه الزناء. الغناء یورث النفاق و ... .
2. غفلت از یاد خدا: لهو الحدیث(31لقمان)
3. زیان بخشی غنا بر اعصاب: (به گواهی پزشکان. ر.ک: عبدالکریم عکاس، الغنا فی الاسلام، ص151)
توجه: در اسلام لهو به صورت مطلق حرام نیست؛ بلکه فقط لهو حرام مورد مذمت است. (لهو غیر حرام مثل بازی با تسبیح یا ریش، شنا، بافندگی برای زنان و ...)
آیت الله بروجردی: لهو حرام آن است که انسان را از حالت اعتدال و طبیعی خود بیرون آورد و باعث کاهش و یا سلب جدیت عقل شود.
شبهه1: دف و دایره در عروسی دختر پیامبر و یا بازگشت پیروزمندانه از جنگها
1. این احادیث در کتب اهل سنت و ضعیف و غیر معتبر و سازگار با مذهب آنان است.
2. در مقابل در کتب شیعه، روایات معتبر مبنی بر حرمت غنا وجود دارد.
3. در صورت اعتبار این احادیث، (=تعارض احادیث) باید به قواعد فنی آن (=علم اصول) مراجعه کرد. در نتیجه با عمل به مرجحات (که یکی از آنها ناسازگاری با فتوای اهل تسنن است!) روایت مطابق نظر اهل تسنن کنار گذاشته می شود و به آن عمل نمی شود.
4. چیزی در که در تاریخ و احادیث معتبر آمده صرفا دستور پیامبر به زنان مبنی بر اظهار خوشحالی است که موجب خشم خدا نشود. مثل اشعاری که عایشه و دیگران در فضیلت حضرت زهرا سروده اند و مسئله دف و دایره دراحادیث بدون سند و اعتبار آمده.
شبهه 2: موسیقی به عنوان علم است؛ بهتر نیست که فقها (که نه جزء عرف هستند و نه متخصص موسیقی) نظر ندهند؟
وظیفه فقیه تشخیص حکم است نه تعیین موضوع و مصداق موسیقی حرام. تشخیص آن با مکلف است.
1. بسیاری از مصادیق موسیقی حرام، طوری است که همه آن را درک می کنند و فقیه هم نظر عرفی خود را به عنوان یک فرد مکلف همانند دیگران بیان می کند.
2. فقها هم همیشه در رساله ها تشخیص موسیقی حرام را بر عهده عرف عام گذاشته اند؛ نه فقیه و نه کارشناس موسیقی.
3. عرف متدین و متشرع، موسیقی لهوی را به خوبی می شناسد؛ هر چند از اصول و قواعد آن خبر نداشته باشد؛ همانگونه که قواعد قمار را نمی داند. پس نیاز نیست که کسی از قواعد دقیق و پیچیده علم موسیقی آگاهی داشته باشد تا بتواند فتوا صادر کند. (البته بسیاری از فقیهان از علم موسیقی و رموز و دقایق آن آگاهی داشته اند.)
آلات مختص: آلاتی که نوعا در لهو و لعب به کار رفته و با آن آهنگ های مناسب مجالس فساد و رقص نواخته می شود. هیچ منفعت حلالی ندارند و استفاده از آن در هر حال اشکال دارد.
آلات مشترک: آلاتی که می توان با آن آهنگ های حلال و حرام نواخت. استفاده از آن به طور لهوی و مطرب مناسب با مجالس یاد شده حرام است. در غیر اینصورت اشکال ندارد.
فقها در تشخیص مصداق آلات مشترک و مختص اختلاف دارند.
توجه: نواختن آلات مختص به لهو در هر حال حرام است ولی گوش دادن به آهنگهایی که از این نوع آلات (مختص) تولید می شود، تنها درصورت مناسب بودن با مجالس لهو و خوش گذرانی حرام است.
مطرب بودن موسیقی: طرب به حالت سبک عقلی گفته می شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ در روان آدمی پدید می آید و از حالت اعتدال خارج می کند.این امر اختصاص به شادی ندارد. چه در باب شادی و چه در باب غم، غلبه هوای نفس و تهییج افکار باطل و تحریک شهوات نیز ملاک حصول غناست.
لهوی بودن موسیقی: سازگاری و همنوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش گذرانی است.
تمامی مراجع «لهوی بودن» را جزء و قید اصلی موسیقی حرام می دانند؛ ولی در قید «طرب انگیزی» اختلاف است. یعنی: 1. برخی هر دو مشخصه را لازم می دانند تا حرام شود. (مثل آیات عظام امام، بهجت، خامنه ای، صافی، فاضل و نوری) برخی: نیازی به طرب انگیزی نیست تا حرام شود. یعنی ملاک حرمت موسیقی لهوی بودن آن است. (مثل آیات عظام سیستانی، تبریزی، مکارم و وحید) 2. گاهی (در کلام و عبارات فقها) مقصود از مطرب بودن، لهوی بودن است!
تذکر:
1. آیت الله صافی گوش دادن به «آهنگی که از نواختن آلات موسیقی تولید می شود» را حرام می داند. هم چنین ایشان نواختن و استفاده از موسیقی را به طور مطلق حرام می دانند.
2. آیت الله بهجت: نواختن آلات موسیقی (حتی مشترک) حرام است ولی استماع آن تنها اگر لهوی باشد، حرام است.
3. سایر مراجع: نواختن آلات مختص جایز نیست و نواختن آلات مشترک به منظور منافع مشروع و حلال اشکال ندارد.
مجلس لهو و لعب: مجلسی که برای عیاشی و هوسرانی و رقص و پایکوبی تشکیل شده و نزد عرف متدین مجلس گناه محسوب گردد.
توجه: گوش دادن به موسیقی حرام جایز نیست؛ هر چند...
- همراه با عدم توجه به محتوا و عدم شناخت زبان خواننده باشد.
- در شخص تاثیری نداشته باشد.
- با محتوای اشعار مذهبی و اسلامی باشد.
- به قصد تفریح، تفنن و گران اوقات فراغت باشد.
- ریتم تند نداشته باشد و ایجاد حالت رقص نکند.
- باعث نیرو گرفتن و علاقه پیدا کردن به کار شود.
- غم انگیز باشد.
- کوتاه باشد.
- برای امری مهم تر مثل مقابله با تهاجم فرهنگی و سیاسی غرب (برای مدتی و یا مردم منطقه ای) استفاده شود.
- زن و شوهر به خاطر تمایل به یکدیگر و افزایش شهوت بخواهند گوش دهند.
- محل پخش آن نظامی اسلامی باشد. (مثل صدا و سیما)
- محل تولید آن جایی خاص (داخل یا خارج کشور) باشد.
- از نوعی خاص (اصیل، سنتی، محلی و...) باشد.
توجه: ملاک تشخیص موسیقی حرام، نوع مردم (متدین) است؛ نه شخص مکلف.
تبصره1: اگر نظر پزشک متخصص و امین بر اینست که تنها راه معالجه و درمان یک بیماری، استفاده از موسیقی است، گوش دادن به مقداری که درمان بیمار اقتضا می کند، اشکال ندارد.
تبصره2: شنیدن موسیقی ناخواسته (بدون اختیار، بدون توجه) اشکال ندارد.
تبصره3: گوش دادن به موسیقی مشکوک اشکال ندارد. (آیت الله صافی: گوش دادن به آهنگهایی که با آلات موسیقی نواخته می شود، جایز نیست؛ هر چند مشکوک باشد.)
شنیدن موسیقی حرام در مجالس: در صورت احتمال تاثیر و فراهم بودن شرایط، امر به معروف و نهی از منکر کنید؛ اگر نپذیرفتند و حضور شما باعث تایید استماع موسیقی حرام یا تایید گناه است، باید مجلس را ترک کنید؛ مگر آنکه عسر و حرج لازم آید.
در محیط کار نیز چنین است و در صورت امکان یافتن شغل مناس دیگر (بدون زحمت و مشقت) باید کار را عوض کرد و در غیر اینصورت، شنیدن صدای آن بدون دلخواه اشکال ندارد.
توجه: یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر، آن است که حرام بودن آن در حق فاعل ثابت و یا اصرار بر گناه بر داشته باشد؛ یعنی اگر یک موسیقی برای شما حرام بود، نباید به آن گوش دهید و در صورتی که دیگران آن را حرام ندانند، نهی از منکر هم ساقط می شود.
یک مساله: گوش دادن به نوار غیر قانونی (غیر مجاز)، اگر موسیقی و غنای حرام نباشد، اشکال ندارد؛ ولی رعایت قانون و مقررات واجب است.
* نواختن موسیقی حرام جایز نیست، هر چند...
- در مجالس عروسی باشد.
- ساز دستی، الکترونیکی، ایرانی یا غربی باشد.
- کوبیدن بر ظروف پلاستیکی و حلبی باشد.
تبصره: آیات عظام تبریزی و سیستانی: کوبیدن بر ظروف پلاستیکی و حلبی، حرام نیست.
- برای تعلیم مسائل شرعی و پیام های اخلاقی و بهداشتی باشد.
- به صورت موسیقی متن در برنامه های رادیو و تلویزیونی باشد.
- به زبانی خاص یا تولید کشوری خاص باشد.
اصل نشر و تالیف کتاب در علم موسیقی اشکال ندارد.
نگه داری یا خرید و فروش آلات مختص جایز نیست و باید آنها را از بین برد.
نگه داری آلات مشترک:
- اشکال ندارد. (آیات عظام امام، خامنه ای، سیستانی، فاضل، مکارم و نوری)
- اگر منفعت حلال (هرچند اندک) داشته باشد، اشکال ندارد. (آیات عظام تبریزی و وحید)
آیات عظام بهجت و صافی: نگهداری آلات موسیقی (لهو) جایز نیست و باید آنها را از ببین برد.
خرید و فروش آلات مشترک اشکال ندارد. (همه مراجع به جز آیات عظام بهجت و صافی)
چاپ آگهی و انعکاس در صدا و سیما برای آموزش موسیقی حرام جایز نیست. (آیات عظام بهجت و صافی: این موارد برای آموزش موسیقی حرام است.)
حکم تشکیل نمایشگاه آلات موسیقی، همان حکم نگه داری آلات موسیقی را دارد.
نمایش آلات موسیقی مختص جایز نیست.
نمایش آلات موسیقی مشترک اشکال ندارد. (به جز آیات عظام بهجت و صافی)
ضبط و تکثیر موسیقی حرام، جایز نیست.
خرید و فروش و درآمد حاصل از تکثیر و توزیع نوار و سی‌دی‌های موسیقی حرام، حرام است.
آموزش و یادگیری عملی نوازندگی با آلات مختص، جایز نیست. (هرچند به هدف استفاده شخصی باشد.) و اگر از آلات مشترک باشد، به منظور استفاده مشروع و حلال، اشکال ندارد. (به جز آیات عظام بهجت و صافی)
تحصیلات تئوریک و غیر عملی موسیقی اشکال ندارد.
غنا و آواز:
غنا، آوازی است که در گلو غلتانیده (چهچهه) و باعث طرب می شود و مناسب با مجالس لهو و خوشگذرانی و فساد انجام گیرد. آواز با این مشخصه، خواندن و استماعش حرام است؛ خواه در کلام حق باشد یا باطل.
آیات عظام تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید، طرب انگیز بودن و غلتاندن در گلو را شرط نمی دانند. البته آیات عظام تبریزی و سیستانی محتوا (کلام) را هم در حرمت غنا موثر می دانند. (سایر مراجع حکم غنا را مربوط به قالب (صوت) دانسته اند.)
آیت الله تبریزی محتوای باطل را شرط می داند و اگر محتوای آن کلام صحیح و حق باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست. آیت الله سیستانی: اگر محتوای آن کلام باطل، و یا قرآن ، ذکر و دعا باشد، خواندن و استماعش حرام است.
در گوش دادن به غنا، نیت خواننده مهم نیست؛ اگر شنونده آن را غنا بداند، گوش دادن به آن جایز نیست. همین طور اگر خواننده طفل، ایرانی یا خارجی، دارای مجوز از وزارت ارشاد یا هر نهاد دیگری باشد.
آواز خوانی زن در شب عروسی، اگر محتوای آن باطل نباشد، صدای او را مرد اجنبی نشنود و به همراه آن موسیقی حرام نیز به کار نرود، اشکال ندارد. (آیات عظام مکارم و سیستانی: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.) (این حکم مختص شب عروسی است و گوش دادن به آن در غیر این شب (مثلا از روی سی دی یا نوار) جایز نیست.)
مداحی زنان در مجالس خودشان که با بلندگو به گوش مردان رهگذر می‌رسد، جایز نیست (آیت الله مکارم) سایر مراجع: اگر صدای آنها در معرض ریبه و تهییج شهوت باشد، جایز نیست.
استماع گریه زن نامحرم اگر باعث تهییج شهوت و مفسده نشود، اشکال ندارد.
لبخند و خندیدن زن هنگام صحبت با مرد نامحرم اگر باعث تهییج شهوت نامحرم شود، جایز نیست.
شنیدن خنده زنان اگر باعث تلذذ و ترس افتادن در گناه نباشد، اشکال ندارد.
قرآن خواندن زن با صوت زیبا برای یادگیری در مقابل استاد مرد، جایز نیست. (آیت الله مکارم) سایر مراجع: اگر به صورت غنا نباشد و باعث تهییج شهوت شنونده نگردد و مفسده دیگری نداشته باشد، اشکال ندارد.
گوش کردن به صدای دکلمه زن جایز نیست. (آیت الله صافی) سایر مراجع: اگر باعث تهییج شهوت و مفسده نشود، اشکال ندارد.
آواز خوانی زن به لحن کودکان (مثل برنامه های کودک) جایز نیست و گوش دادن آن حرام است. (آیات عظام تبریزی، خامنه ای، سیستانی، نوری و وحید: اگر به صورت غنا نباشد و باعث تهییج شهوت شنونده نشود و مفسده ای بر آن مترتب نگردد، اشکال ندارد و گوش دادن به آن جایز است.)
همخوانی زنان و شنیدن آن اگر باعث تهییج شهوت و مفسده نگردد، اشکال ندارد.
جمع خوانی زن و مرد و شنیدن آن اگر به صورت غنا نباشد و باعث تهییج شهوت نشود و مفسده دیگری نداشته باشد، اشکال ندارد. (آیات عظام بهجت، صافی و مکارم: هر کدام از این دو اگر باعث مفسده شود حرام است و بدون نیز بنابر احتیاط واجب جایز نیست.)
آواز خوانی زن در شب میلاد ائمه و جشن های دیگر حرام است.
(ادامه این کتاب به مباحث احکام کف زدن، رقص، قمار و شرط بندی و ... اختصاص یافته است.)
احادیثی پیرامون موسیقی:
امام صادق(ع) فرمودند: وقتی حضرت آدم (ع) رحلت نمود ابلیس و قابیل با رحلت او خوشحال شدند. آن دو در اجتماعی شرکت کردند و به نشانه شادی برای مرگ آدم (ع) تنبورها و وسایل لهو موسیقی استفاده کردند پس سرمنشاء ابزار موسیقی لهوی از آنجاست کسانی که در روی زمین از این وسایل لذت می برند از پیروان راه ابلیس و قابیل‌اند.
پیامبر(ص( فرمودند: ابلیس اولین کسی بود که آواز غنائی خواند.
امام صادق(ع) مىفرماید: «استماع الغناء واللهو ینبت النفاق فى القلب کما ینبت الماء الزرع; شنیدن غنا و لهو، در دل نفاق مىرویاند; همان گونه که آب، زراعت را مىرویاند»
امام على(ع): «. . . کثرة الاستماع الى الغناء یورث الفقر; زیاد شنیدن موسیقى فقرآور است» .
ریان بن صلت در خراسان از امام رضا (ع) مىپرسد: سرورم، هشام بن ابراهیم عباسى مىگوید: شما به او اجازه دادهاید موسیقى بشنود و براى او حلال کردهاید . حضرت مىفرماید: «کذب الزندیق، انما سالنى عن ذلک فقلت له: ان رجلا سال ابا جعفر(ع) عن ذلک، فقال ابوجعفر: اذا میز الله بین الحق والباطل فاین یکون الغناء؟ ، فقال: مع الباطل، فقال له ابوجعفر: قد قضیت» ; این مرد ریاکار دروغ مىگوید، در اینباره از من پرسید، به او گفتم: شخصى از حضرت باقر(ع) از این موضوع پرسید، و آن حضرت در پاسخش فرمود: «هنگامى که خدا حق و باطل را جدا کند غنا در کدام صف قرار مىگیرد؟ آن مرد پاسخ داد: غنا در صف باطل قرار مىگیرد . آنگاه امام باقر(ع) فرمود: «[خوب] داورى کردى »
امام صادق(ع) مىفرماید: «بیت الغناء لا تؤمن فیه الفجیعة، ولا تجاب فیه الدعوة، ولا یدخله الملک; خانه غنا، خانهاى است که نه از مرگ ناگهانى در امان است و نه دعا در آن مستجاب است و نه فرشته در آن وارد مىشود.»
حضرت باقر(ع): «مجلس الغناء مجلس لا ینظر الله (عزوجل) الى اهله، والغناء اخبث ما خلق الله (تعالى) والغناء یورث النفاق ویعقب الفقر; جلسه غنا، نشستى است که خدا به اهل آن، نظر [رحمت] ندارد و غنا خبیثترین چیزى است که خداى تعالى آفریده است و نفاق مىآورد و فقر [و فلاکت] در پى دارد.»
